Badania genetyczne
Zespół Lyncha, dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC)
Badanie wykonujemy:
ze śliny (pobranie materiału wymaga naplucia do probówki, zestaw niezalecany dla dzieci poniżej 5 roku życia)
z krwi żylnej
Zespół Lyncha, dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC)
Zespół Lyncha (określany również w piśmiennictwie mianem HNPCC od angielskiej nazwy „Hereditary non-polyposis colorectal cancer”, czyli dziedziczny, niezwiązany z polipowatością rak jelita grubego) jest dziedziczonym w sposób autosomalny dominujący zespołem predyspozycji do zachorowania na nowotwory, najczęściej jelita grubego oraz trzonu macicy. Osoba z zespołem Lyncha ma znacznie zwiększone w stosunku do populacji ogólnej ryzyko zachorowania na raka jelita grubego (52-82% versus 5,5%) oraz, w przypadku kobiet, na raka trzonu macicy (25-60% versus 2,7%) i/lub jajnika (12% versus 1%), a także na inne nowotwory przewodu pokarmowego (raka żołądka, jelita cienkiego, dróg żółciowych, trzustki) oraz nowotwory wywodzące się z układu moczowego.
Szacuje się, że zespół Lyncha występuje w około 4% wszystkich przypadków raka jelita grubego. Rak jelita grubego rozwijający się u pacjenta z zespołem Lyncha przeważnie pojawia się ok. 45 roku życia i może wykazywać charakterystyczne cechy kliniczne, takie jak: kilka ognisk nowotworowych pojawiających się jednocześnie (synchronicznie) lub w różnych odstępach czasu (metachronicznie), inne towarzyszące nowotwory z wymienionego powyżej spektrum zespołu Lyncha, częstszą lokalizację prawostronną (czyli w początkowych odcinkach jelita grubego). W badaniach genetycznych guza w ponad 90% przypadków ( vs. 15% przypadków raka jelita grubego nie związanego z zespołem Lyncha) stwierdza się tzw. niestabilność mikrosatelitarną. W badaniach histologicznych często wykrywane są nacieki limfocytarne oraz komórki produkujące śluz/sygnetowate.
Zespół Lyncha diagnozuje się na podstawie danych rodowodowo-klinicznych spełniających tzw. kryteria amsterdamskie. Wymagają one, aby wykluczono rodzinną polipowatość jelita grubego i u co najmniej trzech osób w rodzinie wystąpił raka jelita grubego, rak trzonu macicy lub inny nowotwór charakterystyczny dla zespołu Lyncha. Ponadto co najmniej dwie z tych osób muszą być krewnymi pierwszego stopnia w dwóch różnych pokoleniach (np. ojciec i córka) i u co najmniej jednej osoby rak został wykryty przed 50 rokiem życia. W około połowie rodzin, spełniających warunki wymienione w kryteriach amsterdamskich, udaje się potwierdzić molekularnie zespół Lyncha.
Dokładne zebranie i analiza wywiadu przez lekarza specjalistę jest niezwykle ważne. Należy jednak pamiętać, że często nie dysponujemy dokładnymi informacjami dotyczącymi występowania nowotworów w rodzinie. Nie wszystkie osoby będące nosicielami mutacji zachorują na raka (tzw. niepełna penetracja mutacji) czy też umrą w wyniku chorób nienowotworowych. Przy ścisłym stosowaniu się do kryteriów amsterdamskich, bez przeprowadzenia badań genetycznych zespół Lyncha może pozostać nierozpoznany nawet u 2/3 pacjentów!
Pewne rozpoznanie zespołu Lyncha stawia się na podstawie wyników badań genetycznych, które potwierdzają występowanie mutacji germinalnej w jednym z genów związanych z zespołem Lyncha. Do takich badań używa się zazwyczaj DNA wyizolowanego z limfocytów krwi obwodowej pacjenta, ewentualnie z innych tkanek nie objętych procesem nowotworowym. Zespół Lyncha jest uwarunkowany mutacjami w tzw. genach naprawy (MMR od angielskiej nazwy „mismatch repair”), które są odpowiedzialne za procesy naprawy błędnie sparowanych zasad azotowych DNA. Najczęściej, w około 90% przypadków, wykrywane są mutacje w genach MLH1 i MSH2.
Postawienie diagnozy zespołu Lyncha jest wyjątkowo ważne, gdyż pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania profilaktycznego. Ponieważ dla nosiciela mutacji w jednym z genów odpowiedzialnych za zespół Lyncha ryzyko zachorowania na raka jelita grubego w ciągu całego życia może sięgać 80% szczególnie ważne jest regularne wykonywanie kolonoskopii. Zalecane są również inne badania m.in. gastroskopia, usg jamy brzusznej, usg ginekologiczne u kobiet, regularne badanie moczu.
W razie zachorowania na nowotwór wiedza o tym, że pacjent ma zdiagnozowany zespół Lyncha ułatwia chirurgowi onkologicznemu podjęcie decyzji dotyczących radykalności operacji. I tak, w przypadku guza jelita grubego w miejsce resekcji odcinkowej chirurg może zdecydować się na przeprowadzenie bardziej rozległego zabiegu (kolektomia). Do rozważenia jest również profilaktyczne usunięcie macicy i przydatków u nosicielek mutacji w wieku okołomenopauzalnym.
Jednocześnie, jeśli znana jest mutacja leżąca u podłoża zespołu Lyncha występującego w rodzinie, umożliwia to przeprowadzenie badania u jej wszystkich pełnoletnich członków. W przypadku nie stwierdzenia u danej osoby mutacji można określić jej ryzyko zachorowania na nowotwór jako przeciętne (zatem zalecane są jedynie badania profilaktyczne dotyczące populacji ogólnej, m.in. kolonoskopia wykonywana co około 10 lat od 50 r.ż.) Pozwala to na rezygnację tego członka rodziny z uczestnictwa w szeregu badań, którym powinni poddawać się nosiciele/nosicielki mutacji.
*opracowanie m.in. na podstawie zaleceń NCCN wersja 2.2012