Niepłodność
Badania genetyczne w kierunku niepłodności kobiet i mężczyzn
Problem z poczęciem dziecka dotyczy w Polsce ok. 2 mln par. Niepłodność może być uwarunkowana genetycznie. Dotyczy to zarówno niepłodności męskiej, jak i kobiecej. Szacuje się, że przyczyny niepowodzeń rozrodu w ok. 35 proc. przypadków związane są z niepłodnością męską, ok. 35 proc. to niepłodność kobieca, w przypadku 30 proc. par przyczyny niepłodności nie udaje się obecnie ustalić.
Badania genetyczne stanowią kluczowy element diagnostyki niepłodności. W przypadku par, u których nie udaje się ustalić przyczyny niepłodności, testy genetyczne mogą wykazać wady chromosomalne, mutacje genów związanych z płodnością czy też inne dziedziczne zaburzenia.
Dzięki tym badaniom lekarze mogą zaproponować odpowiednią strategię leczenia niepłodności, jak również pomóc w wyborze najlepszej metody wspomaganego rozrodu.
Poszukiwanie przyczyn niepłodności u kobiet i mężczyzn. Kiedy powinno się wykonać badania genetyczne?
Mężczyźni powinni wykonać badania genetyczne w kierunku niepłodności w przypadku:
- braku plemników w nasieniu (tzw. azoospermii),
- liczby plemników niższej niż 5 mln/ml (tzw. oligospermii) i ich nieprawidłowej ruchliwości (tzw. asthenozoospermii),
- powtarzających się u partnerki poronień.
U kobiet uwarunkowanie genetyczne niepłodności podejrzewa się w przypadku:
- nawracających poronień (utraty kolejnych ciąż),
- pierwotnego braku miesiączki uwarunkowanego brakiem funkcji jajników,
- przedwczesnego wygaśnięcia funkcji jajników.
Przyczyn genetycznych niepłodności należy także szukać przy wystąpieniu:
- zaburzeń rozwoju narządów płciowych,
- innych wrodzonych zmian w budowie ciała,
- nieprawidłowego rozwoju trzeciorzędowych cech płciowych,
- wrodzonego hipogonadyzmu hipogonadotropowego (spowodowanego nieprawidłowym funkcjonowaniem przysadki w mózgu).
Zalecane badania genetyczne w poszukiwaniu przyczyn niepłodności
Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu rekomenduje wykonanie następujących badań genetycznych:
- w pierwszej kolejności badanie kariotypu u obojga partnerów (kod badania KAR-2). Badanie polega na określeniu u każdego z przyszłych rodziców liczby i budowy chromosomów.
- badanie genu CFTR, również u obojga partnerów (minimalny zakres badania: kod badania NP-1 dla mężczyzny). Mutacje genu CFTR są przyczyną takich form niepłodności męskiej jak obustronny brak lub niedrożność przewodów nasiennych. Odpowiedzialne są także za najczęstszą recesywnie uwarunkowaną chorobę genetyczną — mukowiscydozę.
- badanie regionu AZF chromosomu Y u mężczyzn (kod badania NP-2). Przy wspomaganym rozrodzie niepłodność uwarunkowana nosicielstwem delecji w regionie AZF przekazywana jest dzieciom płci męskiej. Taka delecja podwyższa również ryzyko posiadania potomstwa z aneuploidią chromosomów płci.
Wszystkie powyższe rekomendowane badania genetyczne panowie mogą wykonać w jednym pakiecie (kod badania NP-5).
Panie powinny wykonać badanie kariotypu, ewentualnie dodatkowe badania, w zależności od wyników badań partnera.
Powyższe badania genetyczne powinny być wykonane zawsze przed dostosowaniem leków i przystąpieniem do procedury wspomaganego rozrodu. Przed wykonaniem badania zalecana jest wizyta - porada genetyczna.
Jakie dodatkowe badania genetyczne można wykonać, szukając przyczyn niepłodności?
Wykonanie powyższych badań może nie przynieść ostatecznej odpowiedzi na temat genetycznego podłoża niepłodności. W zależności od oceny klinicznej pacjenta można w takiej sytuacji wykonać badania dodatkowe:
Dla mężczyzn:
- badanie genu AR (kod badania AR-SNGS).
Mutacje uszkadzające gen AR mogą powodować zespół niewrażliwości na męskie hormony płciowe – androgeny i zaburzać rozwój cech płciowych.
Dla kobiet:
- badanie genu FMR1 (kod badania POF-1)
Niekorzystne zmiany w genie FMR1 mogą powodować u kobiet przedwczesne wygasanie czynności jajników. Nosicielki niekorzystnego wariantu genu mają dodatkowo wysokie ryzyko posiadania dziecka (chłopca) obciążonego zespołem łamliwego chromosomu X. - w przypadku podejrzenia pierwotnej niewydolności jajników lub wczesnego wyczerpania rezerwy jajnikowej — rozszerzenie diagnostyki (kod badania POF-NGS)
Analiza sekwencji kodującej genów: BMP15, CYP17A1, CYP19A1, FIGLA, FOXL2, FSHB, FSHR, GALT, GDF9, GNAS, GNRHR, KISS1, KISS1R, LHB, LHCGR, NOBOX, NR5A1, POR, PROK2, PROKR2, SEMA3A, STAG3, TAC3, TACR3, WDR11, WT1 i ZP1. - badanie genów F5 i F2 (kod badania POR-1)
Mutacja genu czynnika V układu krzepnięcia krwi F5 oraz mutacja genu F2 (czynnik II) to najczęstsze przyczyny wrodzonej nadkrzepliwości (zakrzepicy żył). Oprócz objawów ogólnych choroba może powodować u kobiet zakrzepy w łożysku, a w związku z tym obumieranie lub odklejanie się łożyska i utratę ciąży (zwykle po pierwszym trymestrze ciąży). - identyfikacja haplotypu M2 w promotorze genu ANXA5 (kod badania POR-4):
Białko kodowane przez gen ANXA5 jest jednym z czynników obniżających krzepnięcie krwi.
Obecność zmiany (haplotypu M2) w promotorze tego genu wiąże się z występowaniem nawracających poronień samoistnych. Ryzyko utraty ciąży jest zwiększone około dwukrotnie, jeśli jeden z partnerów ma taką zmianę w genie ANXA5. Jeśli płód ją odziedziczy, będzie wytwarzał mniejsze ilości białka, co zwiększy ryzyko powstania zakrzepów w łożysku oraz poronienia. Istnieje związek haplotypu M2 w genie ANXA5 kobiety ciężarnej z występowaniem u niej powikłań typu: zakrzepica, nadciśnienie czy stany przedrzucawkowe. Część specjalistycznych ośrodków proponuje w przypadku wykrycia u jednego z partnerów haplotypu M2 genu ANXA5 profilaktykę przeciwzakrzepową w trakcie ciąży.
Dla obu płci:
- Badanie genu CYP21A2 (kod badania WPN-1):
Mutacje w genie CYP21A2 mogą powodować wrodzony przerost kory nadnerczy. To skutkuje błędami w produkcji hormonów płciowych i problemami z płodnością. To badanie genetyczne wykonuje się dla obu płci, chociaż problem niepłodności tym spowodowany dotyczy najczęściej kobiet.
Wykonanie wspomnianych badań, oprócz ewentualnego wyjaśnienia przyczyny niepłodności, pomaga również w bardziej precyzyjnym określeniu ryzyka dla danej pary urodzenia dziecka z wybranymi nieprawidłowościami genetycznymi.