Badania genetyczne
Adrenoleukodystrofia
Badanie wykonujemy:
ze śliny (pobranie materiału wymaga naplucia do probówki, zestaw niezalecany dla dzieci poniżej 5 roku życia)
z krwi żylnej
Adrenoleukodystrofia
Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X (X- ALD) jest genetyczną chorobą o dziedziczeniu recesywnym, sprzężonym z chromosomem X, w której dochodzi do zaburzenia procesu peroksysomalnej β-oksydacji. To choroba metaboliczna, która powoduje akumulację w organizmie długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (VLCFA, very long chain fatty acids) odpowiedzialnych za demielinizację istoty białej w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) ale także niewydolność kory nadnerczy oraz gonad męskich.
Częstość występowania adrenoleukodystrofii sprzężonej z chromosomem X szacowana jest na około 1:16 800 żywych urodzeń, przez co uznawana jest za najczęstszą chorobę peroksysomalną oraz najczęstszą dziedziczną chorobę istoty białej centralnego układu nerwowego. Za występowanie adrenoleukodystrofi odpowiedzialne są mutacje w obrębie genu ABCD1; warto pamiętać, ze częstotliwość mutacji de novo w genie ABCD1 jest szacowana na około 4%.
Gen ABCD1 znajduje się na długim ramieniu chromosomu X (Xq28). Mutacje tego genu są przyczyną powstawania nieprawidłowego białka ALDR(p), które nie przenosi długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (VLCFA).
Obraz kliniczny w tej jednostce chorobowej jest bardzo zróżnicowany. W obrębie tej samej rodziny, a nawet wśród bliźniąt jednojajowych z jednakowym typem mutacji, mogą występować różne postacie choroby. U poszczególnych pacjentów z adrenoleukodystrofią objawy neurologiczne oraz endokrynologiczne mogą pojawiać się w różnym wieku, w dowolnej kolejności i nasileniu, co często wydłuża okres, w jakim postawiona zostaje prawidłowa diagnoza. Znajomość objawów oraz szybkie rozpoznanie adrenoleukodystrofii warunkuje wdrożenie właściwego postępowania.
Wyróżniono 6 podstawowych fenotypów adrenoleukodystrofii sprzężonej z chromosomem X uwzględniając kryterium wieku, zachorowania oraz rodzaj prezentowanych objawów. Są to:
- Mózgowa postać dziecięca.
- Mózgowa postać młodzieńcza.
- Mózgowa postać dorosłych.
- Adrenomieloneuropatia (AMN).
- Izolowana niedoczynność kory nadnerczy
- Postać asymptomatyczna
Jedną z najczęściej rozpoznawanych postaci jest mózgowa postać dziecięca (31% do 35% wszystkich przypadków X-ALD). Dotyka ona chłopców między 3 a 10 rokiem życia (nigdy przed skończeniem 2,5 roku życia). Postać młodzieńcza rozpoczyna się między 10 a 21 rokiem życia ( 6–12%) a postać dorosłych, gdy początek zachorowania przypada po 21 roku życia. Wspólną cechą tych trzech fenotypów jest postępująca, symetryczna demielinizacja istoty białej obu półkul mózgowych z towa-rzyszącym naciekiem zapalnym i uszkodzeniem bariery krew- mózg. W tych postaciach do najważniejszych objawów zalicza się objawy z pogranicza psychiatrii i neurologii, takie jak: postępujące upośledzenie funkcji poznawczych, często z towarzyszącą zmianą zachowania (agresja, negatywizm, wycofanie, trudności w nauce szkolnej). U osób dorosłych zaburzenia mogą przypominać schizofrenię lub inne zaburzenia psychiatryczne, mogą być tez manifestowane jak postępujące osłabienie słuchu, wzroku, bóle głowy, tiki, zaburzenia czucia, równowagi, koordynacji ruchowej, upośledzenie chodu z objawami uszkodzenia dróg piramidowych, niedowład spastyczny , dysfunkcja zwieraczy i inne.
Odmiennym wariantem jest adrenomieloneuropatia (AMN), rozpoznawana w 40–46% przypadków X-ALD, na która chorują głównie mężczyzn między 21 a 35 rokiem życia, gdzie zmiany demielinizacyjne dotyczą przede wszystkim rdzenia kręgowego.
Adrenoleukodystrofia z powodu sposobu dziedziczenia, powinna dotyczyć jedynie mężczyzn, jednak spotykane są opisy pacjentek z dolegliwościami przypominającymi łagodną lub umiarkowaną postać adrenomieloneuropati lub rzadziej inne postacie X-ALD. Zakłada się, że u od 20% do 50% nosicielek będących heterozygotami pod względem zmutowanego genu. U tych kobiet mogą pojawić się postępujące niedowłady kończyn dolnych, bóle kończyn dolnych, zaburzenia zwieraczy, ataksja czuciowa czy skąpe owłosienie głowy (objawy te pojawiają się najczęściej w czwartej dekadzie życia).
Obecnie jedyną, powszechnie akceptowaną metodą terapii jest allogeniczne przeszczepienie komórek macierzystych układu krwiotwórczego, odnoszące pozytywne rezultaty tylko u wybranych pacjentów na wczesnym etapie choroby.
DIAGNOSTYKA X- ALD. W ustaleniu prawidłowego rozpoznania jest pomocny:
- Dokładnie zebrany wywiad rodzinny – jest on obciążony występowaniem choroby w około 95% przypadków.
- Oznaczenie poziomu VLCFA w surowicy.
- Badanie MRI mózgowia. W 90% przypadków uwidacznia ono symetryczny proces demieliniza-cyjny (niszczenie prawidłowo wytworzonej mieliny).
Badaniem potwierdzającym rozpoznanie choroby jest badanie genu ABCD1 polegające na poszukiwaniu oraz analizie mutacji w genie ABCD1 - kod badania ALD-1. Dzięki badaniu genetycznemu mamy możliwość potwierdzenia rozpoznania oraz określenia statusu nosicielstwa dla pozostałych członków rodziny.
Badanie to polecane jest wszystkim kobietom w rodzinie, nawet tym, które mają prawidłowe poziomy VLCFA w surowicy krwi (około 15% z nich to nosicielki mutacji).
Badania molekularne w genie ABCD1 powinny być wykonywane jako badania z wyboru u wszystkich członków rodziny w rodzinie chorego chłopca w celu wykrycia heterozygot pod względem zmutowanego genu i udzielenia odpowiedniej porady genetycznej.
Badanie polecane dla pacjentów:
- u których wykryto podniesione stężenia VLCFA w osoczu
- u pacjentów z podejrzeniem adrenoleukodystrofii sprzężonej z chromosomem X, zwłaszcza tych z podejrzeniem mózgowej postaci X-ALD (szybka diagnoza może pozwolić na wykonanie allotransplantacji komórek macierzystych układu krwiotwórczego a tym samym zapobiec dalszemu postępowi choroby)
- u pacjentów z rodzinnie występującą niedoczynnością kory nadnerczy oraz zaburzeniami neuro-logicznymi (do 30% chłopców z chorobą Addisona może w przyszłości rozwinąć pełny obraz X-ALD)
- u pacjentów z idiopatyczna niewydolnością kory nadnerczy (choroba Addisona)
- u pacjentów z postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych (chłopcy), u których takie objawy mogą być mylnie przypisywane innym chorobom – takim jak np. ADHD
- u wszystkich kobiet w rodzinie, w której wykryto przypadek choroby w celu wykrycia określenia statusu nosicielstwa pod względem posiadania zmutowanego allelu genu i dla udzielenia odpowiedniej porady genetycznej.
Literatura:
- Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X. Objawy, diagnostyka i leczenie oraz opis przypadku J. Morski; Neurologia Dziecięca 2013 Nr 44 Vol.22:47-54
- OMIM http://www.omim.org/entry/300100