Cystic fibrosis

Badania genetyczne w programie badań przesiewowych noworodków w kierunku mukowiscydozy w Polsce    

W latach 2010-2012 NZOZ Genomed wykonywał badania genetyczne w ramach Programu Badań Przesiewowych Noworodków w kierunku mukowiscydozy  na zlecenie Instytutu Matki i Dziecka. Program został zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia w ramach polityki zdrowotnej w latach 2009-2014.

Poniżej przedstawiamy informacje dotyczące zarówno badań genetycznych wykonywanych w ramach Programu, jak również podstawowe informacje dotyczące samej choroby - mukowiscydozy.

W przypadku dodatkowych  pytań i odpowiedzi, które chcieliby Państwo znaleźć na naszej  stronie prosimy o kontakt e-mailowy: diagnostyka@genomed.pl Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.   lub telefoniczny: 22 6446019.

Serdecznie zapraszamy!!!

 

PODSTAWOWE INFORMACJE:



Kiedy wykonywane jest genetyczne badanie przesiewowe noworodków w kierunku mukowiscydozy?

Genetyczne badania przesiewowe są wykonywane u noworodków, u których otrzymano nieprawidłowy wynik badania biochemicznego IRT (IRT = immunoreaktywny trypsynogen). Uzyskanie nieprawidłowego wyniku IRT nie oznacza wykrycia choroby u dziecka. Zgodnie z danymi literaturowymi jedynie u 2-10% noworodków z nieprawidłowym wynikiem IRT po wykonaniu badania genetycznego stwierdza się mukowiscydozę. Należy również pamiętać, iż u noworodków, u których wystąpiła niedrożność smółkowa, nawet przy prawidłowym wyniku badania biochemicznego IRT, istnieje bezwzględna konieczność wykonania badania genetycznego w kierunku mutacji w genie CFTR.



Jaki jest zakres badań genetycznych w kierunku mukowiscydozy w Programie Przesiewowym w Polsce?

Obecnie wykonywane w NZOZ Genomed badanie genetyczne obejmuje zestaw mutacji genu CFTR najczęściej występujących w Polsce. Zestaw ten jest zgodny z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy. Obejmuje następujące mutacje:

F508del dele2,3(21kb) 3849+10kbC>T R334W
R347P 1717-1G>A G542X G551D
R553X 2184insA 2143delT 2183AA>G
K710X 3272-26A>G W1282X N1303K

Ponieważ do wykonania badania stosowana jest metoda sekwencjonowania - możliwe jest również wykrycie mutacji rzadko występujących w genie CFTR (<0.5%) lub mutacji nowych, wcześniej nie wykrytych u pacjentów z mukowiscydozą na świecie.
 
 
Czy badanie genetyczne wykonywane w ramach programu przesiewowego noworodków w kierunku mukowiscydozy może wykluczyć lub potwierdzić chorobę u dziecka? 

Badanie genetyczne wykonywane w Polsce w ramach przesiewu noworodkowego umożliwia wykrycie ponad 580 znanych mutacji (z 1900) genu CFTR. Za pomocą zastosowanego panelu diagnostycznego identyfikowanych jest 77% mutacji występujących w Polsce. Oznacza to, iż u około 59% pacjentów z mukowiscydozą wykryte zostaną mutacje w obu kopiach genu, u 35% pacjentów mutacja zostanie wykryta tylko w jednej kopii genu i wskazane będzie dalsze rozszerzenie badania genu CFTR. U 6% pacjentów badanie nie wykryje żadnej mutacji (pomimo, że de facto występują u pacjenta). Dlatego też na wyniku przygotowywanym przez NZOZ GENOMED znajduje się adnotacja: "Wynik badania nie potwierdza, ale i nie wyklucza możliwości rozpoznania mukowiscydozy w przypadku wystąpienia klinicznych objawów choroby". U dzieci, u których w najbliższych latach będą występowały objawy charakterystyczne dla CF, pomimo prawidłowego wyniku badania (tj. brak mutacji lub mutacja wykryta tylko w jednej kopii genu) należy wykonać dalszą - uzupełniającą - diagnostykę genu CFTR.


 
Co to jest mukowiscydoza? Jak jest dziedziczona? 

Mukowiscydoza (CF, ang. Cystic Fibrosis) jest chorobą genetyczną, powodowaną mutacjami (defektami, błędami) w obrębie genu CFTR. Jest jedną z najczęstszych chorób dziedziczonych w sposób autosomalny recesywny wśród rasy białej. Częstość CF w Europie wynosi 1/2500 żywo urodzonych, a w związku z tym nosicielem genu z defektem genetycznym jest co 25-ta osoba.



Czy mutacje genu CFTR odpowiedzialne są tylko za mukowiscydozę?

Początkowo kojarzono mutacje genu CFTR z klinicznymi objawami mukowiscydozy. Obecnie wiadomo, iż istnieje cała grupa chorób związanych z mutacjami w genie CFTR, tzw. CFTR-opatii lub chorób CFTR-zależnych. W 2000 roku światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła oficjalnie listę chorób CFTR zależnych:

  • Klasyczna postać CF z niewydolnoscią zewnątrzwydzielniczą trzustki
  • Klasyczna postać CF z wydolnoscią zewnątrzwydzielniczą trzustki
  • Atypowe postaci CF
  • Noworodkowa hypertrypsynogenemia
  • Izolowana postać azoospermii obstrukcyjnej
  • Przewlekłe zapalenie trzustki
  • Aspergillosa oskrzelowo-plucna
  • Rozstrzenie oskrzeli
  • Stwardniajace zapalenie dróg zółciowych


Co oznacza termin "dziedziczenie autosomalne recesywne"?

U człowieka występuje 46 chromosomów: 44 chromosomy autosomalne (22 odziedziczone od matki i 22 odziedziczone od ojca), na których zawarte są wszystkie informacje dotyczące funkcjonowania organizmu niezależnie od płci oraz 2 chromosomy płci (posiadanie dwóch chromosomów X, tj. XX warunkuje płeć żeńską, natomiast płeć męska występuje w układzie XY). Gen CFTR znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych (chromosom 7) - stąd "dziedziczenie autosomalne". Termin "recesywne" oznacza natomiast, iż choroba występuje wtedy, gdy dziecko odziedziczy od obojga rodziców kopie genu z defektem genetycznym. Np. dziecko chorujące na mukowiscydozę o genotype F508del/G542X odziedziczyło od jednego z rodziców kopię genu CFTR z mutacją F508del, a od drugiego kopię genu CFTR z mutacją G542X. O rodzicach w takim przypadku mówimy, iż są nosicielami mutacji, którzy nie wykazują objawów klinicznych choroby. Dzieje się tak dlatego, że ilość białka CFTR, jaka jest produkowana przez prawidłową kopię genu, jest wystarczająca dla prawidłowego działania komórek i samego organizmu.


Para rodziców będących nosicielami, może mieć z prawdopodobieństwem 25% dziecko chorujące na CF. Prawdopodobieństwo to jest stałe i niezmienne przy każdych kolejnych ciążach. Należy również pamiętać, że istnieje 50% szansa, iż dziecko takiej pary będzie również nosicielem genu z defektem genetycznym, a tym samym będzie miało w przyszłości podwyższone ryzyko posiadania dziecka chorego na CF.



Jaką funkcję pełni gen CFTR? 

Gen CFTR zawiera informację o białku CFTR. Białko CFTR jest kanałem chlorkowym biorącym udział w transporcie jonowym w komórkach nabłonkowych. Wynikiem mutacji genu CFTR jest brak lub obniżenie poziomu produkcji białka CFTR, lub produkcja białka o nieprawidłowym działaniu.





Dlaczego diagnostyka genetyczna mukowiscydozy jest trudna?

Diagnostyka genetyczna jest w tym przypadku trudniejsza niż w przypadku niektórych innych chorób genetycznych (np. deficyt alfa 1- antytrypsyny, niedosłuch typu DFNB1, mukopolisacharydoza typu 6) ze względu na:

  • wielkość genu

Gen CFTR jest jednym z największych genów człowieka (zbudowany jest z 310 000 par zasad!). Część tego obszaru zajmuje region kodujący białko, który składa się z 27 fragmentów (tzw. eksonów), pozostały obszar to regiony niekodujące - tzw. introny.

  • liczbę mutacji

Obecnie znanych jest ponad 1600 mutacji genu CFTR. Dodatkowy problem stanowi fakt, iż wciąż pojawiają się doniesienia o identyfikacji nowych mutacji (defektów) u pacjentów z mukowiscydozą i niestety nie zawsze są to mutacje umożliwiające ich jednoznaczną interpretację i odpowiedź na pytanie dot. ich znaczenia dla funkcjonowania białka.



Dlaczego potrzebna jest porada genetyczna?

Porada genetyczna stanowi okazję do zadania lekarzowi wszelkich pytań dotyczących przyczyny pojawienia się mukowiscydozy. Lekarz genetyk przekazuje pacjentowi wiedzę dotyczącą sposobu dziedziczenia, ryzyka pojawienia się kolejnego dziecka obciążonego chorobą, możliwości pojawienia się choroby u potomstwa innych członków rodziny, a także informacji dotyczących znaczenia wykrytych mutacji dla funkcjonowania organizmu, przebiegu choroby i możliwości terapeutycznych. Lekarz ze specjalizacją z genetyki klinicznej bierze udział w procesie diagnostycznym pacjenta i jego rodziny.




Ośrodki zajmujące się diagnostyką kliniczną noworodków z nieprawidłowym wynikiem badania przesiewowego :


    • Dr Katarzyna Zybert
      Klinika Pediatrii, Poradnia Mukowiscydozy i Chorób Płuc
      Instytut Matki i Dziecka
      ul. Kasprzaka 17A
      01-211 Warszawa
      tel: 22-327-7231

    • Dr Maria Trawińska
      Poradnia Mukowiscydozy
      SZOZ nad Matką i Dzieckiem
      ul. Polanki 119
      80-308 Gdańsk
      tel: 58-554-3165

    • Prof. Halina Woś
      Klinika Pediatrii
      Śląski Uniwersytet Medyczny Górnośląskiego Centrum Zdrowia Dziecka
      ul. Medyków 16
      40-752 Katowice
      tel: 32-207-1700

    • Dr Zuzanna Kurtyka
      Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. Świętego Ludwika
      ul.Strzelecka 2
      31-503 Kraków
      tel: 12-619-8634

    • Dr Teresa Ruszczyk-Bilecka
      Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Mikołaja Kopernika
      ul. Pabianicka 62
      93-513 Łódź
      tel: 42-6895875 (poradnia, środy)
      tel: 42-689-5975 (oddział)

    • Prof. dr hab. Jarosław Walkowiak
      dr Aleksandra Lisowska
      I Katedra Pediatrii
      Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych
      ul. Szpitalna 27/33
      60-572 Poznań
      tel: 61-849-1580

    • Dr Iwona Ostrowska
      Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego
      Samodzielny Szpital Kliniczny nr 1 im. Prof. Tadeusza Sokołowskiego PAM
      ul. Unii Lubelskiej 1
      71-252 Szczecin
      tel: 91-425-3168 (pielęgniarka)
      tel: 91-425-3176 (pokój lekarski)

  • Dr Janina Pawłowicz
    Poradnia Alergologiczno-Pulmonologiczna
    ul. Krasińskiego 29
    50-450 Wrocław